نگرانی از تورم انفجاری

دومین بودجه کابینه نهم در حالی در مجلس هفتم البته با تاخیر در حال بررسی است که آگاهان همچنان نسبت به اثرات سوء این بودجه بر اقتصاد کشور هشدار می‌دهند. مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در همین راستا و بنابر وظیفه‌ای که از سوی رهبری معظم انقلاب اسلامی به منظور تطبیق بودجه سالیانه دولت با برنامه‌های توسعه‌ای و سند چشم‌انداز 20 ساله بر عهده این نهاد (مجمع تشخیص) گذاشته شده است، به پژوهش جامعی در این خصوص دست زده است. این پژوهش کارشناسی صریح و مستند که فراتر از سطح مجادلات نازل سیاسی صورت گرفته نشان می‌دهد که سیاست‌های اعمال شده در تدوین بودجه 86 عملاً با رویکردها، دستورات و آرمان‌های برنامه چهارم توسعه و سند چشم‌انداز اختلاف دارد. بر اساس پیش‌بینی‌های مندرج در گزارش تحلیلی مرکز تحقیقات استراتژیک میزان واردات کشور در سال آینده به رقم بی‌سابقه 52 میلیارد دلار بالغ می‌شود و و نرخ تورم نیز در صورت ادامه وضعیت کنونی به حالت انفجاری خواهد رسید. بر اساس گزارش این نهاد پژوهشی وابسته به مجمع تشخیص که بنا بر ابلاغیه رهبری نظام مامور بررسی میزان انطباق بودجه سالیانه دولت با سیاست‌‌های کلی برنامه چهارم از جمله «مهار تورم»، «توانمندسازی بخش خصوصی و تعاونی»، «اهتمام به نظم و انضباط مالی و بودجه‌ای و تعادل بین منابع و مصارف دولت»، «تلاش برای قطع اتکای هزینه‌های جاری به نفت و تأمین آن از محل درآمدهای مالیاتی» و «تنظیم سیاستهای پولی، مالی و ارزی با هدف دستیابی به ثبات اقتصادی و مهار نوسانات» است، ارائه متمم‌ها و اصلاحیه‌های متعدد در سالهای 1384 و 1385 و همچنین عدم در نظر گرفتن هزینه‌های غیر قابل اجتناب در اداره امور کشور از جمله وجود کسری اعتبارات هزینه‌ای در زمینه واردات بنزین، قانون ایثارگران، پرداخت یارانه‌ها و هزینه‌های نگهداشت سطح فعالیتهای دستگاههای اجرائی و...در بودجه 86 احتمال ارائه اصلاحیه و متمم را در سال آینده تشدید می‌نماید.  مرکز تحقیقات استراتژیک همچنین تاکید کرده است، سهم دولت از تولید ناخالص داخلی از 699/493 میلیارد ریال درسال 84 به 547/630 میلیارد ریال در سال 85 رسیده است و پیش بینی می‌شود این میزان در سال 86 به 447/665 میلیارد ریال برسد که با سیاستهای کلی مندرج در سند چشم‌انداز که بر لزوم کاهش حجم تصدی‌گری دولت تاکید دارد مغایر است. گزارش معاونت پژوهش‌های اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک با اشاره به اینکه «بر اساس برنامه چهارم توسعه دولت مکلف است سهم اعتبارات هزینه‌ای تأمین شده از محل درآمدهای غیر نفتی دولت را به گونه‌ای افزایش دهد که تا پایان این برنامه، اعتبارات هزینه‌ای دولت به طور کامل از طریق درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدهای غیر نفتی تأمین و تأمین کسری بودجه از طریق استقراض از بانک مرکزی و سیستم بانکی ممنوع می‌باشد» می‌افزاید: با روند کنونی در سال پایانی برنامه چهارم (1388) نه تنها تراز عملیاتی صفر نمی‌گردد بلکه از میزان سال اول 245/75- میلیارد ریال نیز فزونی می‌یابد و به 005/105- میلیارد ریال بالغ می‌گردد که منبع تأمین آن بصورت مستقیم یا غیر مستقیم منابع حاصل از صادرات نفت خام خواهد بود. معاونت اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک همچنین پیش‌بینی کرده است «با توجه به پیش‌بینی حداقل 3 هزار میلیارد ریال کسری سال 1385 و افزایش حداقل 10% اعتبارات هزینه‌ای در سال آینده میزان کسری اعتبارات استانی حداقل به میزان 14 هزار میلیارد ریال خواهد رسید». این گزارش در ادامه با هشدار نسبت به «خطرات بالقوه افزایش نقدینگی» خاطر نشان می‌کند حتی با پذیرش تحقق پیش‌فرض‌های خوش‌بینانه بودجه 86، در سال آینده معادل 70 درصد کل نقدینگی کشور از ابتدای پیدایش تا پایان سال 1383 نقدینگی جدید بوجود می‌آید و در پایان برنامه میزان نقدینگی کشور 3/4 برابر نقدینگی ابتدای برنامه خواهد شد. این گزارش با مروری بر سیر افزایش تورم در سال 84 و سال جاری می‌افزاید در صورت عدم امکان تثبیت قیمت‌ها و افزایش مداوم واردات؛ چنانچه تولید ناخالص داخلی نتواند رشد شتابان پیدا کند تورم به «حالت انفجاری» خود را نشان خواهد داد و این روند در صورت عدم تغییر سیاستهای مالی و پولی همچنان ادامه خواهد یافت و دسترسی به نرخ تورم 8/6 درصد در پایان برنامه دور از دسترس قرار می‌گیرد. نویسندگان گزارش البته تصریح کرده‌اند مه در صورت وقوع تورم انفجاری، در ابتدای این اتفاق انتظارات تورمی جامعه نیز شدت خواهد گرفت. معاونت اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک همچنین با مقایسه «عملکرد» دولت‌ها و «اهداف» برنامه چهارم در شاخص تولید ناخالص ملی تصریح کرده است «ادامه وضع موجود، رسیدن به اهداف چشم‌انداز را در موعد مقرر غیرممکن می‌کند». در بخش دیگری از این گزارش با «نگاهی به تراز پرداخت‌های خارجی در سال 86» پیش‌بینی شده است اتکای سنگین به واردات چنانچه با افت سیکلی قیمت نفت و کاهش یا توقف فاینانس‌های خارجی همراه شود، بحران‌ تراز پرداختهای کشور را به دنبال خواهد داشت و این فرآیندی است که از آن بعنوان تعدیل اجباری و غیرقابل اجتناب یاد می‌شود. بنابر گزارش مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام چهار تحول عمده در تراز پرداختهای خارجی کشور در سال آینده قابل پیش‌بینی است که تراز پرداخت‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد: 1ـ افت قیمت نفت نسبت به سال جاری که منجر به تضعیف‌ تراز حسابجاری می‌شود. 2ـ شدت رشد واردات خصوصاً برای مبارزه با تورم، که احتمالاً رقم واردات را در سال جاری به حدود 48 میلیارد دلار و در سال آینده فراتر از 52 میلیارد دلار قرار می‌دهد. 3ـ منفی شدن بزرگ حساب سرمایه، بدلیل قطع احتمالی فاینانس‌های بلند‌مدت و میان مدت و تقلیل قابل توجه فاینانس‌های کوتاه مدت بانکی. 4ـ بازگشت ارزش دلار به برابری میان مدت که اگر به میزان قابل توجهی محقق شود باعث منفی شدن عدد تغییرات نرخ ارز خواهد شد.  در بخش مزبور با یادآوری این که «تجارب کشورهای مختلف در حال توسعه و تجربه ایران در نیمه اول دهه هفتاد نیز حکایت از آن دارد که تخریب نظام مالی از حوزه بودجه دولت آغاز می‌شود و پس از طی‌ساز و کارهای فرآیندهای پولی، در حوزه بخش خارجی به بن‌بست منتهی می‌شود. همین وضعیت در اقتصاد ایران در حال شکل‌گیری است» خاطرنشان شده است: این پیش‌بینی‌ها اگر با درجه احتمال محقق شود آنگاه باید از سال آینده شاهد تغییرات منفی بزرگ موازنه کل تراز پرداخت‌های خارجی کشور بود. گزارش فوق همچنین در قسمت دیگری به میزان اتکاء به درآمدهای نفتی پرداخته و تاکید کرده است: «ارقام ارائه شده در لایحه بودجه سال 86 بیانگر عدم انطباق با سیاستهای اعلام شده توسط دولت و همچنین سیاست‌های کلی و چشم‌انداز، مبنی بر انضباط مالی بیشتر، عدم اتکاء کمتر به منابع نفتی و انسجام بیشتر در تنظیم بودجه می‌باشد». اقتصاددانان نویسنده این گزارش می‌افزایند: یکی از مبانی توجه به انضباط مالی بیشتر و همچنین اتکاء کمتر به نفت در بودجه، افزایش سهم مالیات و نرخ رشد درآمدهای مالیاتی می‌باشد. نرخ رشد درآمدهای مالیاتی نسبت به سال 85، 9/5 درصد می‌باشد که با خارج کردن مالیات بر عملکرد نفت این نرخ به 8/4 درصد می‌رسد. همچنین سهم مالیات در کل منابع در شرایطی که در بودجه سال 85 ، 32 درصد بود در سال 86 به 30 درصد تنزل می‌یابد. مچنین این سهم در صورت خـــــارج کردن مالیـــــات بر عملکرد نفت در سال 1385، 6/27 درصد بود که در سال 86 به 9/25 درصد تنزل می‌یابد. بنا بر تحلیل مرکز تحقیقات استراتژیک، دولت در سال 86 پیش‌بینی کرده است بتواند با اجرای سیاست انقباضی نه تنها مانع از رشد بودجه جاری شود بلکه هزینه‌های جاری را نسبت به سال 85 کاهش دهد که این موضوع از این حیث مثبت ارزیابی می‌شود ولی به دلیل عدم تأمین هزینه‌های واقعی و پرسنلی پیش‌بینی می‌شود در نیمه راه سال 86 مواجه با کسری و لوایح و طرح‌های متمم و اصلاحیه بودجه شویم.